PAREL-S Routekaart voor inzet paramedische zorg

De zorg staat onder druk. Mensen maken meer gebruik van zorg, onder andere door de vergrijzing. Tegelijkertijd neemt het aantal zorgverleners af en stijgen de kosten. Daarom moet de zorg efficiënter worden ingericht. Voorkomen, verplaatsten en vervangen van duurdere of onnodige zorg door de inzet van paramedische interventies kan daarbij helpen. Het PAREL-S consortium ontwikkelt een routekaart om paramedici hierin te ondersteunen.

In het Integraal Zorgakkoord (IZA) staan afspraken tussen de overheid en een groot aantal partijen in de zorg, om de zorg te verbeteren en voor te bereiden op de toekomst. Een van de pijlers van het IZA is het voorkomen van zorg (preventie), en het verplaatsen of vervangen (substitutie) van zorg in het ziekenhuis of verpleeghuis naar (goedkopere) paramedische eerstelijnszorg in de thuissituatie.1 Dit kan helpen om de zorg toekomstbestendig te houden.

Rol paramedici
De inzet van eerstelijns paramedische interventies, kan duurdere zorg in de tweede of derde lijn voorkomen of vervangen. Bij paramedische interventies bedoelen we zorg uitgevoerd door bijvoorbeeld een optometrist, diëtist, fysiotherapeut, ergotherapeut, oefentherapeut, huidtherapeut of logopedist. Deze paramedici leveren een belangrijke bijdrage aan het bevorderen van herstel en het leren omgaan met een ziekte of aandoening in het dagelijks leven. Paramedische zorg heeft als uitgangspunt de mogelijkheden van de persoon in de eigen context. Deze zorg richt zich niet alleen op de behandeling van de medische diagnose maar juist op functioneren en participeren, zodanig dat patiënten hun eigen regie, autonomie en dagelijks functioneren zo goed mogelijk behouden. Zorgprofessional(s) en zorgvrager beslissen daarbij samen over de best passende behandeling of ondersteuning. Daarnaast is het voor de zorgvrager prettiger om de zorg dichtbij huis te ontvangen. Voor de inzet en samenwerking van paramedici in de eerste lijn zijn diverse interventies beschikbaar. Bijvoorbeeld een regionaal samenwerkingsverband binnen de oogzorg waarbij de optometrist in de eerste lijn onderzoek en screening uitvoert bij patiënten met niet-acute oogheelkundige klachten en deze zo nodig doorverwijst naar de oogarts. De zorgvrager staat hierbij centraal en er wordt gezorgd dat de zorgvrager snel op de juiste plek bij de juiste zorgverlener komt. Hierbij worden onnodige aanvullende onderzoeken voorkomen en ontstaat meer ruimte voor het behandelen van patiënten met complexe zorgvragen op het spreekuur van respectievelijk de optometrist en de oogarts.

Wat zijn paramedische interventies?
Een paramedische interventie kan bestaan uit diagnostiek, screening, behandeling en/of andere handelingen die beschreven staan in de beroepsprofielen van de betreffende beroepsgroepen. Bij optometrie kan het gaan om:

• Voorkomen van zorg: De optometrist speelt een rol in preventieve oogzorg. Bijvoorbeeld bij glaucoom – een aandoening waarbij de oogboldruk verhoogd is en waarbij deze oogziekte in de familie voorkomt, of wanneer men ouder is dan 40 jaar, of een bril sterker dan +6 of -6 draagt – kan de optometrist onderzoek uitvoeren en, indien nodig, tijdig doorverwijzen naar een oogarts.
• Verplaatsen van zorg: In het voorstel voor toegankelijke en passende oogzorg is beschreven op welke wijze de oogheelkundige zorg voor mensen met bepaalde niet acute oogheelkundige klachten kan worden georganiseerd (verplaatsing van de tweede lijn naar de eerste lijn) waarbij zorg van dezelfde kwaliteit en goedkoper is, en door de kortere wachttijd beter toegankelijk. 2
• Vervangen van zorg: het tijdig en juist doorverwijzen op basis van de notitie oogzorg in het optiekbedrijf en Advies document Normtijden acute oogheelkunde voor de 1e en 2e lijn en addendum leeftijd oogmeting kind 3,4, 5

Waarom een routekaart?
Het doel van het PAREL-S-project (PARamedische EersteLijns - substitutie) is de ondersteuning van initiatiefnemers van (nieuwe) paramedische interventies ter voorkoming, vervanging of verplaatsing van zorg bij de implementatie en/of opschaling. Bijvoorbeeld paramedici, (netwerk)zorgorganisaties en/of beleidsmedewerkers. Als hulpmiddel ontwikkelen we een routekaart die deze initiatiefnemers stap-voor-stap ondersteunt bij het bereiken van de doelstellingen.

Hoe ziet de route(kaart) eruit?
De routekaart helpt bij het doorlopen van het proces van starten en opschalen van paramedische interventies waarmee de kans op succes wordt vergroot. Het uitgangspunt hierbij is een interventie waarvoor wetenschappelijke aanwijzingen zijn voor het voorkomen, vervangen of verplaatsen van (duurdere of onnodige) zorg.

De fasen die in de routekaart worden onderscheiden:

• Bepaal met een checklist of de routekaart van toepassing is

Ga eerst na of de routekaart bruikbaar is. We raden aan de routekaart pas te gebruiken wanneer er ten minste eerste aanwijzingen zijn dat de paramedische interventie effectief is op cliëntniveau.

• Fase 1 Kansrijkheid bepalen

Het doel van fase 1 is om in kaart te brengen hoe kansrijk het inzetten van de paramedische interventie in één regio is om andere (duurdere of onnodige) zorg te voorkomen, vervangen of verplaatsen. Daartoe doorloop je een aantal stappen. Vervolgens wordt met de checklist ‘Besluitvorming Implementatie in één regio’ bepaald of je kunt overgaan tot implementatie in 1 regio. Neem dit besluit samen met de belangrijkste stakeholders op basis van de bevindingen uit fase 1.

• Fase 2 Implementatie in een regio

Het doel van fase 2 is om de paramedische interventie structureel te implementeren in één regio. Met deze fase kan gestart worden nadat de kansrijkheid vastgesteld is en een positief besluit genomen is. Er wordt beschreven waar je aan moet denken bij de voorbereiding, en bij de uitvoering. Vervolgens wordt met de checklist ‘Besluitvorming Opschaling naar meerdere regio’s’ bepaald of je kunt overgaan tot opschaling naar meerdere regio’s. Neem dit besluit samen met de belangrijkste stakeholders op basis van de bevindingen uit fase 2.

• Fase 3 Opschaling naar meerdere regio’s

Opschaling gaat over het implementeren van de interventie in meerdere regio's met als doel het voorkomen, vervangen of verplaatsen van andere zorg. In fase 2 lag het initiatief van de implementatie bij lokale of regionale samenwerkingsverbanden. Het opschalen van de interventies kan gedaan worden door een andere groep initiatiefnemers zoals interventie eigenaren, kennisinstituten, universiteiten, beroepsverenigingen, zorgverzekeraars, ministeries, belangenverenigingen en brancheorganisaties.

Thema’s

Binnen elke fase is aandacht voor de thema’s impact, doelgroep, motivatie & draagvlak, samenwerkingsverband, kwaliteitsaspecten, financiering en infrastructuur van zorg en welzijn.

Figuur 1 Routekaart voor het voorkomen, verplaatsen of vervangen van (duurdere) zorg door paramedische interventies

Ontwikkeling routekaart
De routekaart werd ontwikkeld door een multidisciplinaire projectgroep in samenwerking met verschillende paramedische beroepsverenigingen. De ontwikkeling van de routekaart startte met het ontwerpen van de vorm en inhoud van de routekaart. Hiervoor werden interviews gehouden met een brede groep van sleutelfiguren (zie kader 1), en werd wetenschappelijke literatuur bestudeerd, evenals rapporten en richtlijnen over bevorderend en belemmerende factoren voor het implementeren of opschalen van (paramedische) interventies met substitutie-en/of preventiepotentieel. Daarna werd het ontwikkelde idee gedeeld met de (stuur- en) adviesgroep en de gegeven feedback verwerkt. Interprofessionele samenwerking is één van de belangrijke uitgangspunten is bij het uitvoeren en implementeren van interventies. De projectgroep, stuurgroep en adviesgroep bestaan daarom ook uit afgevaardigden van verschillende (beroeps)organisaties.

Momenteel wordt de conceptversie van de routekaart geëvalueerd op gebruikersvriendelijkheid, impact en relevantie in al lopende paramedische interventies met preventie- of substitutiepotentieel, zoals door het Schoudernetwerk Nederland/Schoudercentrum Nijmegen, InterGAIN (Interprofessionele aanpak van (risico op) ondervoeding en sarcopenie bij thuiswonende ouderen) en Paraplu (PARamedici als Actieve Partners in Lokale eerstelijns netwerken oUderenzorg). Na de zomer wordt deze input verwerkt tot een definitieve routekaart, die medio 2026 beschikbaar wordt. De details met betrekking tot de gebruikte werkwijze voor de ontwikkeling van de routekaart zullen worden gepubliceerd in een peer reviewed journal. Tenslotte wordt tijdens een symposium op 5 februari 2026 de routekaart gepresenteerd.

Voor meer info zie https://par-el.nl/parel-s
Blijf (vrijblijvend) op de hoogte.

Inhoud van de routekaart

Fase 0 - Bepaal of de routekaart van toepassing is Fase 1 Kansrijkheid bepalen Fase 2 Implementatie in 1 regio Fase 3 Implementatie in meerdere regio’s (opschaling)

Thema Impact Thema Doelgroep Thema Motivatie en Draagvlak Thema Samenwerkingsverband Thema Kwaliteitsaspecten Thema Financiering Thema Infrastructuur van Zorg en Welzijn

Auteurs:

Caroelien Schuurman, docent-onderzoeker, Lectoraat Relationele Zorg, Haagse Hogeschool

Carola Döpp, Senior onderzoeker leerstoel ergotherapie Radboudumc & eerstelijns ergotherapeut

Emmelyne Vasse, projectleider Kenniscentrum Ondervoeding/Post-doc onderzoeker Lectoraat Voeding, Diëtetiek &Leefstijl Hogeschool Arnhem en Nijmegen/ Projectmedewerker Alliantie Voeding in de Zorg/diëtist Ziekenhuis Gelderse Vallei

Martine Sealy, senior onderzoeker ondervoeding, sarcopenie en fysieke kwetsbaarheid Lectoraat Healthy Ageing, Allied Health Care and Nursing Hanzehogeschool Groningen

Suzan Mooren, senior onderzoeker, lectoraat Werkzame factoren in de beweegzorg en coördinator Master Musculoskeletale Revalidatie, Hogeschool Arnhem en Nijmegen

Koen Verburg, Postdoc in het Radboudumc, projectleider PAREL-S

Bronnen

1. IZA Integraal Zorg Akkoord. Samen werken aan een gezond toekomst. Rapport 2022. Available from: Integraal Zorgakkoord: 'Samen werken aan gezonde zorg' | Rapport | Rijksoverheid.nl

2. Optometristen Vereniging Nederland, Voorstel voor toegankelijke en passende oogzorg, 23 maart 2023, Utrecht. https://www.optometrie.nl/optometrist/kwaliteit/passende-zorg

3. Algemene Nederlandse Vereniging van Contactlensspecialisten, Nederlandse Unie van Optiekbedrijven, Optometristen Vereniging Nederland, Oogzorg in het optiekbedrijf, Verwijzen: naar wie en wanneer, Houten, 2021.

4. Nederlands Oogheelkundig Gezelschap, Advies document Normtijden acute oogheelkunde voor de 1e en 2e lijn, Utrecht, 17 oktober 2016.

5. OVN, NVvO, NOG Addendum leeftijd oogmeting kind, Houten, 2017.